Wstęp

W 1987 r., dwa lata przed śmiercią, Roman Palester zaczął pisać swoją autobiografię zatytułowaną Słuch absolutny. Plan był bardzo ambitny: zachowany w BUW szkic spisu treści dzieła przewidywał 13 rozdziałów obejmujących całe życie kompozytora; w trakcie pisania pierwsze trzy rozdziały rozrosły się do siedmiu obejmując około 150 stron maszynopisu. Gdyby Palestrowi udało się swój zamysł doprowadzić do końca, powstałby niezwykle interesujący dokument, zapewne przekraczający objętością 600 stron! Nie była to pierwsza próba autobiografii – Palester podjął ją już w roku 1980, przywołując lata wojny, 1939-1945. Opis wydarzeń z tego czasu jest bardzo zwięzły i lakoniczny, nawet jeśli autor omawia tak istotne wydarzenia jak uwięzienie na Pawiaku, czy ślub z Barbarą Podolską. Znamienne, że wiele uwagi poświęca własnej twórczości, traktowanej jako najważniejszy kontekst autobiografii.

Wspomniany Słuch absolutny to plan w założeniu bardziej ambitny i obszerny. Palester nie tylko opisuje szczegółowo koleje swojego życia, ale czyni to na tle szerokiej historycznej perspektywy epoki, kreśląc dokument, w którym żywo i barwnie przekazane wspomnienia przeplatają się z erudycyjnymi dygresjami o sztuce i historii; doskonale uchwycona jest atmosfera Galicji z początku XX wieku, a w szczególności klimat Lwowa – miasta, w którym Palester przebywał do czasu matury.

Niestety wspomnienia urywają się na 1925 roku, w chwili przenosin do Warszawy. Autor nie zdążył już opisać studiów w warszawskim konserwatorium ani swoich pierwszych sukcesów kompozytorskich. Ów zachowany szkic oraz  wspomnienia wojenne dają ciekawy wgląd w biografię kompozytora lecz z pewnością  niezwykle interesujące mogły być wspomnienia dotyczące pierwszych lat powojennych i decyzji o pozostaniu na Zachodzie. Pewien pogląd na to dają artykuły Palestra w paryskiej „Kulturze” (np. Konflikt Marsjasza i Pazylogia).

Poza wymienionymi szkicami zachował się jeszcze jeden, bardzo interesujący o charakterze autorefleksji biograficznej i estetycznej: napisane w 1988 wprowadzenie do dramatu muzycznego Śmierć Don Juana do libretta Oskara Miłosza. Powstałe z inspiracji Zofii Helman zawiera też ciekawe rozważania na temat opery w XX wieku oraz opisuje wcześniejsze próby Palestra w tej dziedzinie.

Prezentowane teksty zachowały się w formie maszynopisów i znajdują się obecnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Wspomnienia wojenne z lat 1939-1945 zostały opublikowane przez Towarzystwo im. Witolda Lutosławskiego (Okupacyjne losy muzyków. Warszawa 1939-1945. Oprac. E. Markowska, K. Naliwajek-Mazurek, Warszawa 2014), pozostałe nie były publikowane (poza fragmentami wykorzystanymi w monografii Romana Palestra pióra Zofii Helman). Ich lektura jest niezwykle ważna dla zrozumienia sylwetki jednego z najważniejszych kompozytorów polskich XX w.

Teksty Romana Palestra zostały uzupełnione przez redakcję przypisami zamieszczonymi w nawiasach kwadratowych. Ewidentne błędy np. w datach zostały skorygowane. Autor często pomija imiona wymienianych postaci – zostały one w niektórych miejscach dodane, dla przejrzystości zapisu nie jest to sygnalizowane nawiasami.